Özet

Şüphesiz son iki haftadır dünya gündeminin önemli bir parçası Uluslararası Bağımsız Gazeteciler Konsorsiyumu (About the ICIJ, n.d.) tarafından yayınlanan Pandora Belgeleri (Pandora Papers) araştırması oldu. Tıpkı daha önce Panama Belgeleri (Panama Papers), Paradise Belgeleri (Paradise Papers) araştırmalarında olduğu gibi, onlarca farklı ülkedeki politikacıların, bürokratların, iş insanlarının, hatta sanatçı ve sporcuların, gelir elde ettikleri ülkelerdeki vergi yükümlülüklerinden kaçınmak ve servetlerinin kaynağını ve kullanıldığı yerleri çeşitli nedenlerle gizlemek amacıyla vergi cennetlerinde şirketler kurdukları, bu şirketlere yüklü paralar aktardıkları, bu paraların da çeşitli yatırımlarda ya da yine amacı şeffaf olarak açıklanmayan ödemelerde kullanıldığı ortaya çıktı.

Bu yazıda, bu konunun neden toplum için çok önemli olduğunu irdeleyeceğiz.

Vergi Cenneti Nedir?

Bir ülkenin ya da bir bölgenin vergi cenneti olarak nitelendirilebilmesi için üç ana kriter söz konusudur:

• Şeffaf düzenlemelerin, herkes için açık ve belirli vergi yasalarının, belirli muhasebe standartlarının ve denetim faaliyetlerinin gelişmemiş olması;
• Diğer ülkelerle, ülkede faaliyet gösteren firmalara ilişkin bilgi paylaşımı yapılmıyor olması;
• Bölge ya da ülkede ekonomik anlamda faaliyet gösterilmemesine karşın hukuki anlamda kurulmuş çok sayıda şirket bulunması. (The Truth About Tax Havens – retrieved 28 December 2007, n.d.)

Bu tanıma uyan birçok ülke ve bölge, vergi cenneti olarak listelenmektedir. Bu ülke ve bölgeleri genel olarak iki ana grupta değerlendirmek gerekir:

Grup 1: İrlanda, Hollanda, İsviçre, Singapur, Lüksemburg, Hong Kong, Kıbrıs, Tayvan, Malta gibi bağımsız ülkeler, genellikle göreceli olarak düşük kurumsal gelir vergisi ve/veya başka ülkelerle bilgi paylaşımını sınırlı yapması nedeniyle tercih edilen vergi cennetleridir. Bu nedenle küresel ölçekte faaliyet gösteren firmaların organizasyon şemalarında bu ülkelerde yer alan ya bir ana şirket ya da gelirlerin toplandığı bir kardeş şirket görülür. Dikkat edileceği üzere, bu ülkeler aslında gerçek anlamda vergi cenneti tanımlamasındaki kriterlerin tamamını taşımazlar. Ancak kriterlerin tamamında şirketlere göreceli olarak belli başlı avantajlar sağlarlar. Söz gelimi, Hollanda’da tüm paydaşların anlayabileceği şeffaf düzenlemeler ve vergi yasaları vardır. Ancak bu vergi yasaları Hollanda’da kurulan şirketlere belli birtakım avantajlar sağlar.

Grup 2: Jersey, Man Adası, Britanya Virjin Adaları (British Virgin Islands), Bermuda, Cayman Adaları, Cebelitarık, Mauritius, Curaçao, Liechtenstein, Bahamalar ve Samoa gibi, kurumsal vergi oranının sıfır olduğu, denetim ve muhasebe standartlarının hiç olmadığı, şirketlerin faaliyetlerine ilişkin hiçbir bilgi paylaşımının yapılmadığı bölgelerdir. Dikkat edilirse, bu bölgelerin tamamı şirketlerin ekonomik olarak faaliyet göstermeyeceği ya da çok kısıtlı faaliyetler göstereceği çok küçük ülkeler ile bazı diğer ülkelerin sömürgelerinden oluşmaktadır.

Vergi Cennetlerine Para Transferlerinin Etkisi

Özellikle küresel ölçekte firmaları faaliyet gösteren gelişmiş ülkelere ait şirketlerin vergi cennetlerinde faaliyet göstermeleri, bu şirketlere faaliyetlerini genişletme olanağı da sağlaması nedeniyle bu ülkelere katkısının olduğu daha önce de dillendirilmiş bir gerçektir. (Desai, Foley, & Hines, 2004) Her ne kadar bu ülkeler belli oranlarda vergi kaybına uğrasalar da uzun dönemli olarak küresel şirketler vasıtasıyla diğer ülkelerin kaynakları gelişmiş ülkeler tarafından sömürüldüğünden, bu kısa dönemli etkiden daha yüksek bir getiriye sahip olmaktadırlar.

Ancak durum faaliyetlerini yalnızca kendi ülkesinden ya da kısıtlı bir bölgeden kazanan şirketler açısından değerlendirildiğinde daha farklı bir durum göze çarpmaktadır. Her şeyden önce, bu ülkeler önemli bir vergi gelirinden mahrum kalmaktadırlar. Bunun yanında, vergi adaleti yara almakta, vatandaşların ülkelerine olan güven de azalmaktadır.

Bunun yanında, rüşvet ve yolsuzluk ile suç gelirlerinin aklanması gibi ekonomik suçlar için vergi cennetleri oldukça kullanışlıdır (Christensen, 2011). Vergi cennetlerinde, son mülkiyet sahibi (ultimate beneficial ownership) tespiti oldukça zordur. Bu ülkelerde kurulan şirketlerin sahipleri genellikle belirli yetkilerle çalışan üçüncü kişiler, avukatlık şirketleri, tröst şirketleri ve bazı muhasebe firmaları olarak göründüğünden, gerçek sahiplerine ulaşmak çoğu kez mümkün olmamaktadır.

Öte yandan, her ne kadar vergi cennetlerinde şirket kurmak, hesap açmak küresel finans sisteminde ve hukuksal altyapıda suç olarak görünmese de etik boyutu tüm ülkelerde tartışma konusu olmaya devam ediyor. Bankalar vergi cennetlerinde kurulu şirketlere ve bağlı gruplarına ilişkin araştırmalarını yoğunlaştırıyor. Müşterini tanı ilkesi gereği çalıştığı kişi ve kurumların örgütsel yapısı ve gelir kalemleriyle ilgili detaylı bilgi elde etmesi gereken bankalar, vergi cennetlerinde kurulu kapalı kutu şirketlerle bunların bağlı bulunduğu grup ve holdinglerle çalışırken farklı kriterler uyguluyorlar. Düzenleyici kurumların bu konudaki mevzuatı her geçen gün sıkılaştırdığı da bir gerçek. Bu bağlamda, her ne kadar Türkiye’de henüz bir vergi cenneti listesi yayınlanmamış ve bu bölgelerde aktivitesi bulunan firmaların mahiyeti belirlenmemiş olsa da ilerleyen zamanlarda Türkiye’de de vergi otoritesi ve düzenleyici kurumlar eliyle bazı yasal çerçevelerin oluşturulması muhtemel olarak değerlendiriliyor. Zaten aşağıda örnekleri de olduğu üzere, yüksek gelirli kurumlar ve kişilerin vergi cennetlerine para transferi yoluyla vergiden kaçınmalarının kamuoyu nezdinde de dikkat çekmesi, özellikle gelişmekte olan ülkelerde yasa koyucu üzerindeki baskıyı da artıracaktır.

Pandora Belgelerinden Şimdiye Kadar Saçılanlar

Pandora Belgeleri’nde (Pandora Papers’ta), ICIJ’in daha önceki araştırmalarına nazaran Türkiye’yle ilişkili daha çok verinin ortaya çıktığı gözlemlenmektedir. Bunları, Türkiye ile ilişkili belgeleri inceleyen DW Türkiye ekibinden araştırmacı gazeteciler Serdar Vardar ve Pelin Ülker incelemekte ve yayınlamaktadır. Şu ana kadar ortaya çıkan şirketler ve işlemler aşağıdaki gibidir:

1. Rönesans Holding: İsviçre’de kurulan iki şirkete 2015 yılında toplam 210.736.132 USD gönderildiği, bu paranın 105.484.952 USD’sinin ise ‘bağış’ olarak başka bir hesaba aktarıldığı tespit edildi. Şirket bu iddialara ilişkin herhangi bir açıklama yapmadı. (DW Türkiye, 2021)
2. Eski AKP Milletvekili İlhan İşbilen: İlhan İşbilen’in eşi Nebahat Evyap İşbilen’in 2017 yılında Gülen Cemaati ile bağlantısı nedeniyle hesaplarına tedbir konmadan önce Britanya Virjin Adaları’ndaki hesabına 110 milyon USD aktardığı tespit edildi. Konuyla ilgili açıklama yapan Nebahat Evyap İşbilen, eski avukatı tarafından dolandırıldığını iddia etti. (DW Türkiye, 2021)
3. Çalık Holding: Britanya Virjin Adaları’nda kurulu 4 şirkete fon aktarılarak Türkiye’de ödenmesi gereken vergiden kaçınıldığı, bu şirketlere Holding faaliyet raporunda da yer verilmediği tespit edildi. (DW Türkiye, 2021)
4. Cengiz Holding: Britanya Virjin Adaları’nda kurulan bir şirkete fon aktarılarak bu fonlarla İngiltere’de gayrimenkul yatırımı yapıldığı tespit edildi. (DW Türkiye, 2021)
5. Demirören Holding: Britanya Virjin Adaları’nda kurulan bir şirkete fon aktarılarak bu fonlarla İngiltere’de gayrimenkul yatırımı yapıldığı tespit edildi. (DW Türkiye, 2021)

ICIJ’le birlikte çalışan gazetecilerin belgeler üzerindeki çalışmaları devam ediyor. Bazı ülkeler Pandora Belgeleri’nde ortaya çıkan bilgilerle ilgili araştırmalar, soruşturmalar başlattı. Bazı ülkelerde ismi belgelere yansıyan politikacı ve bürokratlarla ilgili olarak yasal yollara başvuruldu. Birçoğunda ise henüz bir aksiyon alınmadı. Ancak görünen o ki, vergi cennetlerine para aktarılmasının gerek vergi kaybına yol açması gerek bu hesaplar kullanılarak yapılan işlemlerin üzerindeki sır perdesi nedenleriyle konunun kamuoyu nezdinde tartışılmaya devam edeceği öngörülüyor.

Kaynakça

About the ICIJ. (n.d.). Retrieved 10 9, 2021, from ICIJ: http://www.icij.org/about

Christensen, J. (2011). The looting continues: tax havens and corruption. Critical Perspectives on International Business, 7(2), 177-196. Retrieved 10 9, 2021, from https://emerald.com/insight/content/doi/10.1108/17422041111128249/full/html

Desai, M. A., Foley, C. F., & Hines, J. R. (2004). Economic Effects of Regional Tax Havens. National Bureau of Economic Research. Retrieved 10 9, 2021, from https://nber.org/papers/w10806

DW Türkiye. (2021, 10 08). Retrieved from DW Türkiye: https://www.dw.com/tr/pandora-paperst%C3%BCrkiyenin-s%C4%B1f%C4%B1r-vergi-cemiyeti/a-59453295

DW Türkiye. (2021, October 3). Retrieved from https://www.dw.com/tr/saraydan-gelen-paralar-vergi-cennetinde/a-59391949

DW Türkiye. (2021, October 4). Retrieved from DW Türkiye: https://www.dw.com/tr/milyon-dolarlar-vergi-cennetinetedbirsizka%C3%A7t%C4%B1/a-59402688

DW Türkiye. (2021, October 5). Retrieved from DW Türkiye: https://www.dw.com/tr/pandora-papers-sultanhamamdan-vergi-cennetine-ahmet-%C3%A7al%C4%B1k/a-59415158

DW Türkiye. (2021, October 6). Retrieved from DW Türkiye: https://www.dw.com/tr/pandora-papers-t%C3%BCrkiyeyi-talan-eden-cengiz-vergi-cennetinde/a-59425075

DW Türkiye. (2021, October 7). Retrieved from DW Türkiye: https://www.dw.com/tr/pandora-papers-demir%C3%B6renler-bor%C3%A7-%C3%B6demekten-de-vergiden-deka%C3%A7%C4%B1n%C4%B1yor/a-59441279

The Truth About Tax Havens – retrieved 28 December 2007. (n.d.). Retrieved 10 9, 2021, from Tax Justice Network: http://www.taxjustice.net/cms/upload/pdf/Identifying_Tax_Havens_Jul_07.pdf