“Bu sadece Rusya’nın Ukrayna’yı işgali değil. Bu, Avrupa’ya, Avrupa yapılarına, demokrasiye, temel insan haklarına, küresel hukuk düzenine, kurallara ve barış içinde bir arada yaşama karşı bir savaşın başlangıcıdır.”
Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski[1]
24 Şubat 2022 tarihinde, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, “Ukrayna’nın askerden ve Nazizm’den arındırılması” amacıyla askerî operasyon başlatmıştır. Ancak, ABD, Avrupa ve Ukrayna bu savaşın sadece Ukrayna’ya karşı olmadığını bilmekte ve bu nedenle kolektif bir karşı duruş sergilemektedir. Bu bağlamda, 27 Şubat’ta Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski, Ukrayna’ya Rusya ile savaşmak için gelmiş olan yabancı gönüllüleri içeren Ukrayna Bölgesel Savunma Uluslararası Lejyonu’nu kurmuştur.[1] Bu tarihten on gün sonra Ukrayna, 52 ülkeden 20.000 üzerindeki insandan katılım talebi aldığını bildirmiştir.[2]
Hükümetlerin Lejyona Karşı Tutumu Ne Oldu?
Zelenski’nin de dile getirdiği gibi söz konusu Rus operasyonu sadece Ukrayna’ya karşı yürütülmemekte; Putin’in SSCB’yi yeniden kurmak, Avrupa Birliği ve NATO’yu hukuken (hiç olmazsa fiilen) yıkmak ve Soğuk Savaşı kazanmak gibi büyük emelleriçermektedir. Durumun ciddiyetinin farkında olan Batı dünyası, aslında kendisine açılan bu savaşa yeni bir çatışmayı tetiklemeden cevap verebilmenin yollarını aramaktadır. Ancak Batılı devletlerin Ukrayna savaşına doğrudan asker göndermesi 3. Dünya Savaşı’nın çıkması riskine sahip olduğu için Batı ‘yaptırımlar’ uygulamak yoluna başvurmuştur.
Yine de kurulan Lejyonun 52 ülkeden vatandaş çekmesi göz önünde bulundurulduğunda, doğrudan asker göndermekten çekinen devletlerin bir şekilde Lejyonlara daha sıcak baktığı söylenebilir. Bazı devlet liderlerinin vatandaşlarının Ukrayna savaşına katılımlarıyla ilgili yaptıkları açıklamaları incelemek bu nedenle dikkate değer olacaktır.
İngiltere Dışişleri Bakanı Liz Truss:
“İnsanlar bu mücadeleye katılmak istiyorlarsa, bunu yapmalarını destekleyeceğim.” [3]
Halkına açık bir savaşa katılım çağrısı yapmamakla birlikte Truss, savaşa katılıma İngiliz Hükümetinden destek geleceğini açıklamıştır. İngiltere hükümetinin bu destek çağrısı, Ukrayna Savaşı özelinde gösterdiği hassasiyeti kanıtlar niteliktedir. Nitekim, 2015 yılında bir İngiliz vatandaşı olan Jake Dale, Suriye’de IŞİD’e karşı mücadeleye öncülük eden bir Kürt milis grubuna, (Halk Koruma Birlikleri – YPG) katılmak istemiş, ancak İngiliz hükümeti Dale’i bu konuda uyarmış ve savaşa katılmasına izin vermemiştir. Bu kez Dale, Ukrayna Savaşı’na katılmak için müracaatta bulunmuş ve bu müracaat kabul edilmiştir.
Kanada Dışişleri Bakanı Melanie Joly:
“Ukrayna kökenli insanların hem Ukraynalıları desteklemek istediğini hem de anavatanı savunma arzusu olduğunu anlıyoruz ve bu anlamda bu onların kendi kişisel kararıdır.”[4]
Fransa Hükümeti:
“Ukrayna bir savaş bölgesidir, seyahat tavsiyesinde kırmızı bölge olarak sınıflandırılır, Ukrayna’ya seyahat edilmemesini tavsiye ediyoruz.”[5]
Açıklamadan da çıkarılabileceği üzere Fransa, lejyoner göndermek konusunda daha katı bir tutum içerisindedir. Zira, Ukrayna kökenli 14 Fransız lejyoneri 1 Mart’ta Polonya’ya giden bir otobüste tutuklanmış ve daha sonra Fransız ordusunun yabancı lejyonundan Ukrayna’ya kaçmaya çalışan askerler Paris’te gözaltına alınmıştır. Öte yandan, Fransız ordusunun seçkin bir birliği olan Fransız Yabancı Lejyonu’nda 710 Ukrayna kökenli (ve 450 Rus kökenli) asker bulunmaktadır. Fransız lejyonundan yaklaşık 25 Ukrayna kökenli askerin Ruslarla savaşmak için muhtemelen firar ettiğini tahmin edilmektedir.[6]
Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanı Antony Blinken:
“Amerikalılar Ukrayna’ya yardım etmek istiyorlarsa, “insani yardım sağlamak için çalışan birçok STK’yı desteklemek ve onlara yardım etmek de dahil olmak üzere bunu yapmanın birçok yolu var; Ukrayna’nın savunucusu olarak Ukrayna’ya yardım etmeye çalışan gruplara kaynak sağlamak da dahil.” [7]
Bu açıklamayla ABD hükümeti, vatandaşlarının yapacağı yardımın insanı güç şeklinde olmasını istemediğini açıkça belirtmiştir. Ancak yine de ABD Ukrayna Büyükelçiliği, Twitter’da, Ukrayna güçlerine kaydolmak için bir Google formuna yönlendiren bir QR kodu yayınlamıştır.[8]
Öte yandan, ABD merkezli aşırılık yanlılarını izleme örgütü SITE Intelligence Group yayınladığı bir raporda[9], logosu Naziler tarafından kullanılan bir sembol olan (Wolfsangel) paramiliter grup Azov gibi birliklerin gönüllüler ile karıştığı konusunda uyarıda bulunmuştur. Aynı SITE raporunda,
“Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etmesinin ardından, aşırı sağ topluluklar hem bağış toplama hem de onlarla birlikte savaşma niyetlerini belirterek Azov gibi grupların yanında yer aldı.” ifadeleri de bulunmaktadır.
Avustralya Başbakanı Scott Morrison, vatandaşlarının gizlice Ukrayna’ya gitmemeleri gerektiği konusunda uyarıda bulunmuş ve “İnsanların gitmeleri için güçlü hisleri ve motivasyonları kesinlikle anlayabiliyorum… Ama şu anda söyleyebilirim ki bu tür eylemlerin yasallığı belirsiz.” ifadelerine yer vermiştir.[10]
Japonya’da ise çoğunluğunu ülkenin Öz Savunma Kuvvetlerinin eski üyelerinin oluşturduğu 70 civarında asker Ukrayna’da savaşmak üzere gönüllü olmuştur.[11]
Diğer ülkelerin aksine ortaya daha kesin bir açıklama sunan Slovakya’da Başsavcılık, vatandaşların yabancı bir ordu için savaşmasının suç olduğuna ilişkin bir açıklama yayınlamıştır.[12]
Lejyonların savaşma motivasyonu ne?
Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski’nin çağrısına yanıt veren askerlerin genel motivasyonunu demokrasi yanlılığı ve faşizm karşıtlığı çerçevesinde özetlemek mümkün görünmektedir. Ukrayna Dışişleri Bakanı Dmytro Kuleba, “Hitler’i birlikte yendik, Putin’i de yeneceğiz.”[13] sloganını ortaya atarak Ukrayna’da Rusya ile olan mücadeleye katılmanın anti-faşist amaçlarını ön plana çıkarmıştır. Savaşma çağrısına katılan askerlerden de benzer ifadeler dile getirilmiştir. Örneğin, 5 Amerikan ve bir İngiliz’den oluşan altı kişilik bir gönüllü grup, “1936’da daha fazla insan savaşa katılsaydı, şimdi faşizmle uğraşıyor olmazdık.” sözleriyle geliş motivasyonu olarak anti-faşist olduklarını belli etmiştir.[14]
İngiltere Dışişleri Bakanı Liz Truss, Ukrayna’daki uluslararası güce katılmanın demokrasi savaşı olduğunu vurgulamış, bunun insanların kendi seçimlerini yapmaları anlamına geldiğini belirterek bu demokrasi savaşının “sadece Ukrayna için değil, tüm Avrupa için” olduğunu dile getirmiştir.[15] Keza Gürcistan Ulusal Lejyonu lideri Mamuka Mamulashvili de Ukrayna’ya giden gönüllü askerleri için “özgürlük ve demokratik değerler için savaşmak istiyorlar” şeklinde açıklamada bulunmuştur.[16]
Öte yandan, özellikle Avrupa’da Lejyon askerlerin savaşa sağladıkları katkının yanı sıra tehdit boyutunun da olduğu dile getirilmektedir. Azov Taburu üzerinden yükselen bir tartışma, lejyonların var olduğu tahmin edilen beyaz üstünlükçü ve aşırı sağcı kimseleri barındırma riskinin[17] yol açabileceği sorunları gündeme taşımaktadır.
Sonuç
Ukrayna Dışişleri Bakanı, Rusya’ya karşı savaşmak için “uluslararası bir lejyon” çağrısı yapmıştır. Çeşitli sebeplere sahip farklı ülkelerden insanlar bu çağrıya cevap vermişlerdir. Çağrıya cevap veren devletler birbirinden farklı tutumlar sergilemekle birlikte, çağrıya yönelik genel cevapların daha çok bireysel bazda bireysel teşvik ile olduğu görülmektedir. Bölgede varlığını gösteren aşırı-sağcı kanattan gelen kesim, uzun vadede bir tehdide dönüşebilmesi potansiyeline sahip olduğu için endişelere sebep olmaktadır.
Genel Değerlendirme: Uluslararası Lejyon ve Savaşta Paralı Askerlerin Meşruiyeti
Yabancı savaşçıların kitlesel olarak işe alınmasındaki en son dalga, diğer ülkeler arasında Afganistan, Irak ve özellikle Suriye’de savaşmaya giden cihatçıları içeren dalgaydı. Bugünkü savaş, cihatçı çatışmalardan farklıdır, ancak bu ve bunun gibi deneyimler, yabancı savaşçıların gelecekteki rolü hakkında düşünmek için bazı dersler sunmaktadır.
Savaş profesyonelleşsizdikçe sonuçları daha kötü olacaktır.
Çeşitli ülkelerden gelen ve dolayısıyla farklı politik kimliklere, tarihsel geçmişlere ve en somut haliyle farklı dillere sahip savaşçıların, bir savaşta sağlanması gereken en önemli koşullar arasında yer alan birlik ve iletişimi nasıl sağlayabileceği meçhuldür. Örneğin rastgele serpilmiş, ancak içerisinde birbirine karşıt kimlikleri barındırabilecek bir birliğin savaşın ciddiyetini karşılayabilmesi hususunda soru işaretleri belirmektedir
Öte yandan, yabancı savaşçıların askeri sicili karışıktır. Çoğu durumda, gayretlidirler ancak genellikle örgün bir askeri eğitimden yoksundurlar ve profesyonel bir şekilde askeri teçhizat ile donanmaları söz konusu değildir. Dolayısıyla savaşmaya ve (özellikle cihatçılar söz konusu olduğunda) şehit olmaya hevesli bir psikoloji barındırdıkları iddia edilebilecek olan bu savaşçıların, iyi bir eğitimden geçmiş ve iyi ekipmanlarla donatılmış savaşçı arkadaşlarının savaş gücüne genel olarak çok az katkıda bulunduğu söylenebilir. Böylesi bir profildeki yabancı askerlerin çoğunun bir ‘yem’ misali öncü kuvvet olarak konuşlandırılması muhtemeldir. (Bu noktada, örneğin Amerikan ve İngiliz Özel Kuvvetleri gazilerinden bir ekibin Ukrayna’nın Rusya’ya karşı mücadelesine katılmasının farklı bir yeri olduğu unutulmamalıdır.)
Bu tür bireysel çabalar anlaşılabilir ve güdüler bazen kahramanca bile olabilir, ancak bunlar hatalara da yol açabilecek potansiyele sahiptir. Tecrübesiz ve eğitimsiz savaşçılar, savaştaki durum için kısa vadede bir çözüm gibi görünseler de uzun vadede tehlike arz edebilir. Örneğin, “Bağlar ne zaman bağlanır? Yabancı savaşçılar, toplumsal yerleşiklik ve sivillere karşı şiddet”[18] adlı makale yabancı savaşçılar konuşlandığında sivillere karşı şiddetin arttığını ortaya koymaktadır.
Yabancı savaşçılarla ilgili en büyük risklerden biri terörizmdir. Terörizm uzmanı Thomas Hegghammer, Sovyetlere karşı savaşmak için Afganistan’a giden yabancı savaşçı akımının daha sonra başka ülkeleri de etkilediğini, Afganistan mücahitlerinin kritik roller üstlendiği Cezayir ve Somali gibi Müslüman çoğunluklu ülkelerde cihat tohumlarının ekildiğini tespit etmiştir. Ülkelerine dönen savaşçıların çoğu terör faaliyetlerine bulaşmamış, ancak daha yetenekli ve ölümcül olduğu kanıtlananlar bu yola sapmıştır. Buna ek olarak, çatışma bölgesi idealist yabancıların daha radikal ideolojilerle aşılanmasına yol açabilir: gruplar, bir düşmana karşı çıkarlar, savaş bölgesinde diğer radikallerle karışırlar ve daha radikal ve daha (ağ) bağlantılı hale gelebilirler.
Dolayısıyla, Ukrayna için uzun vadede düşünüldüğünde, herhangi bir yabancı savaşçı üzerinde sıkı bir komuta ve kontrol sağlamak, yerel hükümetler başta olmak üzere Lejyon askerlerini sıkı bir takibe tabii tutmak gerekliliği önem arz etmektedir.
[1] Lejyonerler (lejyonlar), ulusal topraklardaki tüm dış operasyonlarda ve misyonlarda hizmet edebilecek yabancı uyruklu askerlerin sözleşmeli olarak işe alınmasıyla oluşturulan askeri birliklerdir, kısaca ‘yabancı askerler’ şeklinde tanımlanabilirler.
[1] “’It is not just Ukraine we are protecting’”, CNN, https://edition.cnn.com/2022/03/04/europe/ukraine-foreign-fighters-russia-intl-cmd/index.html, (Erişim Tarihi: 06.03.2022).
[2] “20,000 foreign volunteers have signed up to fight in Ukraine: officials”, NY Post, https://nypost.com/2022/03/06/20k-foreign-volunteers-signed-up-to-fight-in-ukraine-officials/, (Erişim Tarihi: 07.03.2022).
[3] “’It is not just Ukraine we are protecting’”, CNN, https://edition.cnn.com/2022/03/04/europe/ukraine-foreign-fighters-russia-intl-cmd/index.html, (Erişim Tarihi: 06.03.2022).
[4] “Explained: Who are the ‘16,000 foreign fighters’ in Ukraine joining the resistance against Russia?”, Firstpost, https://www.firstpost.com/world/explained-who-are-the-16000-foreign-fighters-in-ukraine-joining-the-resistance-against-russia-10428101.html, (Erişim Tarihi: 06.03.2022).
[5] A.g.e.
[6] “Soldiers from French army’s foreign legion detained for trying to flee to Ukraine”, AA, https://www.aa.com.tr/en/europe/soldiers-from-french-army-s-foreign-legion-detained-for-trying-to-flee-to-ukraine/2521556, (Erişim Tarihi: 06.03.2022).
[7] “’It is not just Ukraine we are protecting’”, CNN, https://edition.cnn.com/2022/03/04/europe/ukraine-foreign-fighters-russia-intl-cmd/index.html, (Erişim Tarihi: 06.03.2022).
[8] “UKR Embassy in USA”, Twitter, https://twitter.com/UKRintheUSA/status/1498414878184423426?ref_src=twsrc%5Etfw%7Ctwcamp%5Etweetembed%7Ctwterm%5E1498414878184423426%7Ctwgr%5E%7Ctwcon%5Es1_&ref_url=https%3A%2F%2Fwww.firstpost.com%2Fworld%2Fexplained-who-are-the-16000-foreign-fighters-in-ukraine-joining-the-resistance-against-russia-10428101.html, (Erişim Tarihi: 06.03.2022).
[9] “’It is not just Ukraine we are protecting’”, CNN, https://edition.cnn.com/2022/03/04/europe/ukraine-foreign-fighters-russia-intl-cmd/index.html, (Erişim Tarihi: 06.03.2022).
[10] “Explained: Who are the ‘16,000 foreign fighters’ in Ukraine joining the resistance against Russia?”, Firstpost, https://www.firstpost.com/world/explained-who-are-the-16000-foreign-fighters-in-ukraine-joining-the-resistance-against-russia-10428101.html, (Erişim Tarihi: 07.03.2022).
[11] “毎日新聞”, Twitter, https://twitter.com/mainichi/status/1498603377869017088?ref_src=twsrc%5Etfw%7Ctwcamp%5Etweetembed%7Ctwterm%5E1498603377869017088%7Ctwgr%5E%7Ctwcon%5Es1_&ref_url=https%3A%2F%2Fwww.firstpost.com%2Fworld%2Fexplained-who-are-the-16000-foreign-fighters-in-ukraine-joining-the-resistance-against-russia-10428101.html, (Erişim Tarihi: 06.03.2022).
[12] “Kacper Rekawek”, Twitter, https://twitter.com/KacperRekawek/status/1498285754266656772, (Erişim Tarihi: 07.03.2022).
[13] “Dmytro Kuleba”, Twitter, https://twitter.com/DmytroKuleba/status/1497840669066502145?ref_src=twsrc%5Etfw%7Ctwcamp%5Etweetembed%7Ctwterm%5E1497840669066502145%7Ctwgr%5E%7Ctwcon%5Es1_&ref_url=https%3A%2F%2Fwww.firstpost.com%2Fworld%2Fexplained-who-are-the-16000-foreign-fighters-in-ukraine-joining-the-resistance-against-russia-10428101.html, (Erişim Tarihi: 06.03.2022).
[14] “’It is not just Ukraine we are protecting’”, CNN, https://edition.cnn.com/2022/03/04/europe/ukraine-foreign-fighters-russia-intl-cmd/index.html, (Erişim Tarihi: 06.03.2022).
[15] A.g.e.
[16] “Explained: Who are the ‘16,000 foreign fighters’ in Ukraine joining the resistance against Russia?”, Firstpost, https://www.firstpost.com/world/explained-who-are-the-16000-foreign-fighters-in-ukraine-joining-the-resistance-against-russia-10428101.html, (Erişim Tarihi: 06.03.2022).
[17] “Foreign fighters in Ukraine? Evaluating the benefits and risks”, Brookings, https://www.brookings.edu/blog/order-from-chaos/2022/03/03/foreign-fighters-in-ukraine-evaluating-the-benefits-and-risks/, (Erişim Tarihi: 07.03.2022).
[18] Moore P. When do ties bind? Foreign fighters, social embeddedness, and violence against civilians. Journal of Peace Research. 2019;56(2):279-294. doi:10.1177/0022343318804594