Türkiye’de Basılı Yayınların Olaylara Bakışındaki Farklılığa Dair Bir İnceleme: Orman Yangınları

Özet

Türkiye’de ve dünyada özellikle yaz aylarında çokça meydana gelen orman yangınlarının doğaya verdiği zarar, yangınların çıkma sebepleri ve bunlarla mücadele hususları her zaman gündemi işgal etmekte ve önemli tartışmalara neden olmaktadır. Ancak Türkiye’de 2021 Temmuz ayının sonunda birden fazla yerde meydana gelen orman yangınları oldukça büyük mağduriyetlere yol açmış; devlet, sivil toplum örgütleri ve vatandaşlar seferber olmuş; yangınlarla müdahale konusunda birçok tartışma gündeme gelmiş, binlerce canlı ölmüş, birçok vatandaş maddi zarara uğramış, sekiz vatandaşımız hayatını kaybetmiş ve yüzbinlerce hektar orman yok olmuştur. Bu yangınlar esnasında ise yangın söndürme uçaklarının varlığı/yokluğu ve sabotaj/ihmal olasılıkları gibi birçok konu gündeme gelmiştir. Bu çalışmada da politik bağlamda farklı bakış açılarına sahip Sabah ve Cumhuriyet gazetelerinin, yangının çıktığı 28 Temmuz 2021 tarihinden 7 Ağustos 2021 tarihine kadar olan ilk on gün içerisinde yayınladıkları manşetler üzerinden bir analiz yapma amaçlanmıştır. Bu olayın özelinde yapılan analizler bize Türkiye’deki farklı görüşe sahip gazetelerin yaşanan olaylara bakışında ki görüş ayrılıklarının ne kadar derinleştiğini açıkça göstermektedir.

Giriş

Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) Açıklamalı Afet Yönetimi Terimleri Sözlüğünde afet,  “Toplumun tamamı veya belli kesimleri için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar doğuran, normal hayatı ve insan faaliyetlerini durduran veya kesintiye uğratan, etkilenen toplumun baş etme kapasitesinin yeterli olmadığı doğa, teknoloji veya insan kaynaklı olay. Afet bir olayın kendisi değil, doğurduğu sonuçtur.” şeklinde açıklanmıştır. (URL-1)

Türkiye, bulunduğu jeopolitik konum sebebi ile tarihi boyunca birçok afet ile karşı karşıya gelmiştir. Doğal afetlerin yanında insan kaynaklı afetler de ülkeyi birçok defa maddi ve manevi olarak zor durumda bırakmıştır. Türkiye başta AFAD olmak üzere afetlerle mücadele konusunda birçok devlet kurum ve kuruluşunun yanında sivil toplum örgütleri ile birlikte afet öncesi, afet sırası ve afet sonrası durumlara hazır olmaya çalışmakta ve özellikle son yıllarda afet öncesi risk azaltma ve afet sonrasında arama kurtarma, afetle mücadele lojistik ve iyileştirme, rehabilitasyon konularında ilerleme kaydetmiştir.

Türkiye’nin en çok karşılaştığı afetlerden biri ise orman yangınlarıdır. Kimi zaman doğal afet statüsünde ama kimi zaman da gerek ihmal gerekse terör örgütleri tarafından yapılan sabotaj sonucu ortaya çıkan orman yangınları her sene binlerce hektar yeşil alanımızı yok etmekte, binlerce canlının ölmesine sebep olup ülkeyi maddi ve manevi birçok zarara uğratmaktadır. Bu zararların doğrudan etkilerinin yanında telafilerinin oldukça uzun zaman alıyor oluşu da konuyu ilk aşamada tespit edilen zararların çok daha ötesine taşımaktadır.

Yine Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı Açıklamalı Afet Yönetimi Terimleri Sözlüğünde, “Orman alanlarında doğal, insan ihmali ya da başka nedenlerden kaynaklanan yangın” olarak tanımlanan orman yangınları, Türkiye’de hemen hemen her yaz mevsiminde çıkmaktadır (URL-1). Ancak 28 Temmuz 2021’de başlayan 15’i büyük olmak üzere toplam 299 orman yangını 12 Ağustos 2021 tarihine kadar sürmüştür ve bu yangınlar dizisi ülke tarihinin en uzun ve en geniş alana yayılan orman yangını olarak tarihe geçmiştir. Yüzbinlerce hektar orman yok olmuş, büyük miktarda maddi zarar ortaya çıkmış, binlerce canlı ölmüş ve sekiz vatandaşımız hayatını kaybetmiştir.

1. Yöntem

2021 Yılında Türkiye’de çıkan orman yangınları ile ilgili olarak yapılan çalışma için dünya görüşleri ve bakış açıları birbirinden farklı olarak düşündüğümüz Sabah Gazetesi ve Cumhuriyet gazetesinin yayınlamış olduğu manşetleri ele alacağız. 28 Temmuz 2021 tarihinde başlamış olan orman yangınlarının ilk on gününü yani 7 Ağustos 2021 tarihine kadar yayınlanan manşetler üzerinden çalışma yapılmıştır. Bu on günlük sürenin ele alınmasında ise birkaç sebep ön plana çıkmıştır: Öncelikle 2021 yılında meydana gelen orman yangınlarının diğer dönemlere nazaran çok daha uzun sürmüş olması nedeniyle bu sürecin tamamında konu manşet düzeyinde işlenmemiştir. Bu yüzden bütün bir sürecin manşetler üzerinden değerlendirilmesi mümkün görünmemektedir. İkinci olarak ise konunun ilk on gününün ülke ve dünya gündeminde çok daha fazla yer alıyor olması önemli bir sebep olarak değerlendirilmiştir.

Çalışmada ele alınan manşetler üzerinden iki basın organının konuya yaklaşımları eleştirel söylem analizi yöntemi ile karşılaştırmalı olarak incelenmeye çalışılmıştır. Burada eleştirel söylem analizi tekniğinin kullanım amacı, ele alınan basın organlarının ortaya koydukları metinlerindeki seçilmiş söz öbeklerinin (yapılan çalışmada ele alınan manşetlerin); bireylerin ya da kurumların olayları algılamalarında, düşüncelerinde ve olaylar karşısındaki değerlendirmelerinde söylemlerine yansıyan siyasi ideolojilerini belirlemektir. Bu yöntemde açık olarak ifade edilen metinler ya da söylemler yoluyla bu söylemleri oluşturan zemin niteliğindeki arka plana yani örtük ideolojik yapılara ışık tutulmaya çalışılmaktadır (Akbulutgiller & Erkan, 2014).

Bu çalışmada her iki gazeteden de alınan manşetlerin başlıkları tarihleri ile birlikte tablolar haline getirilmiş olup, yazılan manşetler değerlendirilip manşetlerin görselleri ile birlikte de çalışma desteklenmiştir.

Yapılan çalışma ile birlikte gazete manşetlerinin amacının ne olduğu, gazetelerinin ideolojik yapıları, afetleri değerlendirme biçimleri ve bir afet üzerinden dahi olsa tarafsız gazetecilik anlayışına sahip olup olmadıkları gibi çeşitleri konular üzerinden değerlendirme yapılmıştır.

2. Araştırmaya Konu Olan Gazeteler

2.1. Cumhuriyet Gazetesi

Cumhuriyet gazetesinin ismini veren Mustafa Kemal Atatürk’tür. Yeni Gün’ü yayımlamakta olan Yunus Nadi (Abalıoğlu), 7 Mayıs 1924’te Cumhuriyet’i iki ortak, Nebizade Hamdi ve Zekeriya Sertel ile birlikte kurmuştur (URL-2). Cumhuriyet gazetesinin günümüzdeki imtiyaz sahibi Cumhuriyet Vakfı adına Orhan Erinç; Genel Yayın Yönetmeni Mustafa Büyüksipahi’dir (URL-3). Genelde hükümete muhalif yayınları ile bilinen bir gazetedir.

2.2. Sabah Gazetesi

22 Nisan 1985’te Dinç Bilgin’in kurduğu ve sahibi olduğu Sabah Yayıncılık A.Ş. bünyesinde İstanbul’da hazırlanıp tüm Türkiye’de yayımlanmaya başlandı. İlk Genel Yayın Yönetmeni Rahmi Turan’dır. Daha sonra Zafer Mutlu yönetiminde çıkan Sabah, ileriki yıllarda Ergun Babahan, Ufuk Güldemir ve Tayfun Devecioğlu tarafından yönetilmiştir. 2000 yılında gazeteye Ciner Grubu ortak olarak girmiş ve zaman zaman kesintili geçen bu ortaklık bir sürecinin sonunda da 3 Mayıs 2005 tarihinde Ciner’in de ortak olduğu Merkez Grubu tarafından satın alınmıştır. Gazete, 1997 yılının Ocak ayından itibaren internet üzerinden de yayımlanmaya başlamıştır. Gazetenin, TMSF tarafından 2007 yılında el konulmasının ardından ihaleyle Çalık Holding’e satılmıştır. Sabah gazetesi iktidara yakınlığı ile bilinmektedir. (Akbulutgiller & Erkan, 2014)

3. Veriler

3.1. Orman Yangınları İle İlgili Gazete Manşetleri

2021 Yılında Türkiye’de art arda meydana gelen ve günlerce süren orman yangınları ile alakalı ilk on gün içerisinde yayınlanan Sabah ve Cumhuriyet Gazetelerinin manşetleri aşağıdaki tablo üzerinden incelenmiştir.

Tablo 1 :  29.07.2021 – 07.08.2021 tarihleri arasında orman yangınları ile ilgili gazete manşetleri (URL-4)

Öncelikle gazete manşetleri incelendiğinde orman yangınlarının ilk başladığı gün olan 28 Temmuz 2021 tarihinden hemen sonraki gün iki gazetenin de yangınları manşetten verdikleri görülmüştür. Bu da her iki yayın organının da bu olayı ne ölçüde önemsediklerini gösteren önemli bir veri olarak değerlendirilmiştir.

Tablo 1’e baktığımızda orman yangınları hakkında yapılan haberlerde;

Sabah Gazetesi’nde 29 Temmuz 2021 tarihinde “Manavgat’a Sabotaj Kokusu/Orman Yangını Şehre İndi.” şeklinde iki manşetle haberi vermiş olup çıkan yangının sebebi henüz ortaya çıkmamış olmasına karşın daha ilk günden sabotaj konusunu ortaya atmıştır. Diğerinde ise yangının ve tehlikenin büyüklüğüne dair bir manşet atılmıştır. Bir sonraki gün “Ege ve Akdeniz Alevlere Teslim/Yangınlarda Sabotaj Şüphesi” manşetleri ile ülkenin birçok yerine yangının eş zamanlı yayılması sebebi ile terör gruplarının sabotaj yapma ihtimalinden bahsedilmiştir. 31 Temmuz 2021 tarihli haberde “Kahraman Şahin/Ciğerimiz Yanarken Spekülasyon Yapıyorlar” şeklinde atılan manşetler ile yangında görev alan itfaiyecilere gönüllü olarak su taşıyan Şahin’in ölüm haberini, aynı zamanda Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın açıklamasını ve muhalefete yapılan eleştiriyi manşete taşımıştır. 1 Ağustos 2021 tarihine geldiğimizde ise “Afetin Yaralarını Hızla Saracağız/ Manavgat’ta İki Ormancı Şehit” başlığı ile henüz orman yangınları söndürülememiş olmasına karşın Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın afetin zararlarının kapatılacağına dair açıklamasını ve alt başlıkta ise devam eden yangınlardaki görevli ormancıların şehit oldukları haberini vermişlerdir. 02.08.2021 “Yanan Evler Küllerinden Doğacak / Ormanlar Yok Olurken CHP Yalan Peşinde” başlığıyla çıkan gazete yanan evlerin TOKİ tarafından yeniden inşasını ve muhalefet partisinin yaptığı eleştirileri yalan başlığı ile vermiştir. 03.08.2021’de “Birlikte Çok Güçlüyüz” manşeti verilerek yangınlarda verilen mücadeleden çıkan hayat hikâyelerini, başarıları vb. haberleri derleyerek motive edici bir başlık atmıştır. 4 Ağustos 2021 tarihinde “Alevler Arasında” başlığı ile yangın bölgelerinde yaptığı haberler ile alakalı bir yazı derleyerek bu başlığı atmıştır. 05.08.2021’de 51 “Helikopter 20 Uçak Sahada” Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bir televizyon programında yaptığı açıklamada belirttiği yangında çalışan hava araçlarının rakamlarını vererek muhalefetin eleştirilerinin yalan olduğuna dair bir yorumla manşete açıklama yapılmıştır. 6 Ağustos 2021 tarihinin manşetinde ise “Devlet Yaraları Böyle Sarıyor” diyerek yangınlarda zarar gören vatandaşlara yapılan yardımlar ile hayatın normale dönme çalışmalarını vermiştir. İncelememize konu olan son günde ise  “252 Milyon Fidanla Geleceğe Nefes” manşeti ile Erdoğan’ın yangında yok olan ormanlar yerine başlattığı fidan kampanyasının haberi verilmiştir.

Cumhuriyet Gazetesi ise 29 Temmuz 2021 tarihinde “Manavgat Alev Alev” manşeti ile orman yangınlarının başladığı haberini vermiştir. Diğer günde “Türkiye’nin Dört Bir Yanı Alev Alev / Yürekler Yanıyor” şeklinde iki manşetle ile durumun vahametini, ilk iki günde hayatını kaybeden vatandaşları ve son durum ile ilgili bilgileri vermiştir. 31.07.2021’de “Yurttaş Yangınlarda Can Veriyor, AKP Sorumluluğunu Örtme Peşinde/Nereden Tutsan Skandal” manşetleri ile yangın haberlerinden ziyade ihmal, başarısızlık vb. sebepler ile hükumet eleştirisi üzerinde bir haber yapmıştır. 1 Ağustos 2021 tarihinde “THK, Onursal Başkanı Yalanladı.”  başlığı ile yangın söndürme uçağının olmadığı bilgilerinin gerçeği yansıtmadığına dair haber yapılmıştır. 2 Ağustos 2021 tarihinde “24 Saatte Üç Akıl Tutulması” başlığı ile yangın haberlerinden ziyade hükümet eleştirilerine devam etmiştir.  03.08.2021’de “Bakan Yasadan Habersiz”  yangının çıktığı günlerde ortaya çıkan orman yangınları ile alakalı görev yetki alanları ile alakalı tartışmada yine eleştirel bir yaklaşım ile bakanı manşete almışlardır. 4 Ağustos 2021 tarihinde “Yangın AKP’ye Sıçradı” orman yangınları sebebi ile yapılan açıklamadan ötürü Ak Parti’nin karıştığına dair bir haber başlığı atılmıştır. 5 Ağustos 2021 tarihinde “Yangınlar Durmuyor”  yangınların bir türlü söndürülemediği ve geniş alanlara yayıldığı haberi yapılmıştır. 6 Ağustos 2021 tarihinde “Alevlerin Ortasında Kalan Termik Santral, Büyük Tehdidi Bir kez Daha Ortaya Koydu” yangın sebebi ile termik santrale sıçrama tehlikesi hakkında bir başlık ile gündeme getirilmiştir. İncelememizin son günü olan 7 Ağustos 2021 tarihinde ise “Yangına Yok, Süslemeye Var” başlığı ile yine eleştirel bir haber ile yangın haberinden ziyade hükümetin yangın tedbirlerinden ziyade daha keyfi yerlere harcamalar yapıldığı yazılmıştır.

3.2. Gazete Manşetlerinin Görselleri

3.2.1. Sabah Gazetesi

  3.2.2. Cumhuriyet Gazetesi

4. Sonuç                        

Türkiye’nin jeopolitik konumu, iklim yapısı v.b sebeplerden dolayı bulunduğu coğrafyadaki en büyük sorunların başında gelen afetlerle ülkemiz sürekli mücadele halindedir. Bu afetler gerek doğal gerekse insan kaynaklı olsun birçok insanın ölümüne, maddi ve manevi zararlara neden olabilmektedir. Son yıllarda bu afetlerle mücadele konusunda bir çok çalışma yapan ve bu bağlamda ciddi bir ilerleme de kaydeden Türkiye, yine de afet konusunda kapasitesini artırması ve vatandaşların bilinçlenmesi gibi bir çok konuya eğilmek zorundadır.

Çalışmamıza konu olan orman yangınları ise ülkemizde belki de deprem sonrası meydana gelen en yüksek orana sahip afet çeşididir. Orman yangınları gerek iklim değişimi ve doğal sebeplerle, gerekse sabotaj, ihmal ya da dikkatsizlik gibi insan kaynaklı sebeplerle meydana gelsin; meydana geldiği zaman organize ve kısa sürede müdahale edilmediği taktirde büyük bir alana yayılma riskini daima taşımaktadır. Bunun yanında binlerce canlının ölümüne , binlerce hektar ormanın yok olmasına ve bir çok maddi manevi zarara da yol açabilen oldukça tehlikeli ve telafisi zaman alan ciddi bir afet olarak değerlendirilmektedir.

28 Temmuz 2021 tarihinde başlayan ve çok kısa bir sürede neredeyse tüm ülkeye yayılan orman yangınları, yaşanan afetin daha önce yaşanan benzer olaylardan çok daha büyük bir afet olmasıyla gündemde oldukça önemli bir yer tutmuştur. Bunun yanında hayatını kaybeden insanlar ve oluşan zararların niteliği nedeniyle gündemden uzun süre düşmeyen tartışmalar, meseleyi bir afet olayının dışarı taşıyıp siyasi tartışmaların odak noktası haline getirmiştir.

Meydana gelen orman yangınları sonrası yayınlanan Sabah Gazetesi ve Cumhuriyet Gazetelerindeki manşetler üzerinden ortaya çıkan konular ve tartışmalar analiz edilmiş ve analizin sonucunda haberlerin başlıklarının, gazetelerin mülkiyet yapıları ve siyasal iktidara yakınlık/uzaklıklarıyla doğrudan ilgili olduğu gözlemlenmiştir.

Yapılan haberlere baktığımızda iktidara yakınlığı ile bilinen Sabah gazetesinde öncelikle meydana gelen yangının doğal bir sebep ya da bir ihmal sonucu değil bir terör saldırısı/sabotaj olması ihtimali üzerinde durulmuştur. Ayrıca incelemeye konu olan günler arasındaki diğer manşetlere baktığımızda da yangın haberlerini daha çok devletin verdiği mücadelenin olağanüstülüğü, yangınların henüz bitmemiş olduğu ve mücadele devam ettiği halde yangın sonrası yapılacak olan yenilikler, destek paketleri gibi vatandaşa moral verici haberler ve muhalefetin hükumeti eleştirdiği konuların asılsız olduğunu konu alan başlıklar ve yazılar üzerinden bir haber politikası izlemiştir.

Cumhuriyet gazetesiyse iktidara muhalefeti ile bilinen bir gazete olarak bilinmektedir ve konu aldığımız orman yangınlarını da genel anlamda bu görüş üzerine bir haber politikası üzerinden yorumladığı görülmüştür. Yangın çıktıktan sonraki gün yapılan orman yangını haberi ve devam eden dokuz gün boyunca neredeyse her başlıkta iktidarın uygulamış olduğu afet koordinasyonun hatalı olduğuna değinilmiştir. Aynı zamanda iktidarın afetle mücadeleye yeterli bütçeyi ayırmadığı ama gereksiz harcamaların yapıldığına, yangın söndürme uçaklarının yetersizliğine, ortadaki ihmali iktidarın kabullenmediği ve başka kurumları sorumlu tuttuklarını, yaptıkları açıklamaların gerçeği yansıtmadığına dair ortaya koydukları veriler üzerinden manşetlerini belirledikleri değerlendirilmiştir.

Sonuç olarak belki de ülke tarihinin en büyük orman yangınlarına şahit olduğumuz bu dönemde bile medya organlarının iktidara yakın ya da uzaklığı üzerinden bir politika izledikleri ve yaptıkları haber söylemlerini de bu ideoloji üzerinden şekillendirdikleri değerlendirilmiştir. Meydana gelen yangın ile ilgili haberlerin, gazetelerin kendi siyasi görüşleri üzerinden bir çerçeveye oturtulduğu ve gazete patronlarının, konu bir afet konusu dahi olsa ideolojik yapıları üzerinden bir medya ve yönlendirme savaşı verdikleri rahatlıkla gözlenebilmektedir.

Kaynakça

• Akbulutgiller, B., & Erkan, G. (2014). Dershane Tartışması: AK Parti İktidarı ve Gülen Hareketi Arasındaki Uyuşmazlığa Dair Haber Söylemi. Sosyal Bilimler Dergisi, 16(2), 87-113.
• URL-1: https://www.afad.gov.tr/aciklamali-afet-yonetimi-terimleri-sozlugu
• URL-2: https://www.cumhuriyet.com.tr/kunye
• URL-3: https://www.gazeteler.org/
• URL-4: https://www.gazeteoku.com/gazeteler

YAZARIN NOTU: Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi, “Afet ve İnsani Yardım Yönetimi” yüksek lisans programı “Araştırma Yöntemleri” dersi ödevi, PİTGEM için makaleye çevrilerek yazılmıştır.